Ιατρικό δίκαιο
Η τελευταία εικοσαετία έχει αναδείξει μια συνεχώς αυξανόμενη τάση αναζήτησης ευθυνών (ποινικών και αστικών) των ιατρών για τις ενέργειες ή παραλείψεις τους.
Η ποινική αξιολόγηση της ιατρικής πράξης γίνεται από τα ποινικά δικαστήρια με βάση τις διατάξεις περί σωματικής βλάβης από αμέλεια και περί ανθρωποκτονίας από αμέλεια (ΠΚ 314 και 320 αντιστοίχως). Η αστική αξιολόγηση της ιατρικής πράξης γίνεται από τα αστικά δικαστήρια με βάση κυρίως τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες (ΑΚ 914 επ) και τις διατάξεις περί προσβολής της προσωπικότητας (ΑΚ 57 επ), ενώ δεν αποκλείεται και έγερση αξιώσεων με βάση την ενδοσυμβατική ευθύνη. Η αναζήτηση της ποινικής ευθύνης του ιατρού δια της καταθέσεως εγκλήσεως – μηνύσεως ή και της αστικής ευθύνης του ιατρού δια της καταθέσεως αγωγής ανήκει στη διακριτική ευχέρεια και την πρωτοβουλία του ασθενούς ή των κληρονόμων του, στην περίπτωση που ο ασθενής απεβίωσε.
Ενημέρωση και συναίνεση
Ιδιαίτερη βαρύτητα για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς του ιατρού, τόσο ποινικά όσο και αστικά, έχει η προηγούμενη αναλυτική και σαφής ενημέρωση και συναίνεση του ασθενούς για την ιατρική πράξη στην οποία πρόκειται να υποβληθεί και τους πιθανούς κινδύνους που αυτή εγκυμονεί. Η ειδική, σαφής και έγγραφη συναίνεση του ασθενούς για την προτεινόμενη ιατρική πράξη δύναται να απαλλάξει τον ιατρό από ενδεχόμενη ευθύνη του, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι η ιατρική ενέργεια διενεργήθηκε lege artis, η δε ζημία που επήλθε στον ασθενή ήταν εντός των πιθανών κινδύνων-επιπλοκών, για τους οποίους ο ασθενής ενημερώθηκε και συνήνεσε. Διαφορετικά υπέχει αστική και ποινική ευθύνη δια την πράξη του.
Αστική ευθύνη
Η αστική ευθύνη διακρίνεται σε συμβατική ευθύνη (σύμβαση ως μίσθωση εργασίας ή σύμβαση ως μίσθωση έργου) και σε ευθύνη από αδικοπραξία. Στην πράξη συναντάται συνηθέστερα η αξίωση αποζημίωσης με βάση τις διατάξεις περί αδικοπραξίας, οι οποίες δίνουν το δικαίωμα στον ενάγοντα να αξιώσει αποζημίωση και για την ηθική βλάβη (ή ψυχική οδύνη σε περίπτωση θανάτου) που υπέστη. Στα αστικά δικαστήρια γίνεται δεκτό ότι ο ιατρός δεν αναλαμβάνει υποχρέωση αποτελέσματος ίασης, αλλά υποχρέωση πλήρους και συνεπούς ιατρικής συνδρομής. Προϋποθέσεις της αστικής ευθύνης του ιατρού (με βάση τις διατάξεις για αδικοπραξίες) είναι πράξη ή παράλειψη του ιατρού, υπαιτιότητα του ιατρού, δηλαδή δόλος ή αμέλειά του, βλάβη του ασθενούς και αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της υπαίτιας συμπεριφοράς του ιατρού και της επελθούσας βλάβης στον ασθενή. Νεότερη νομολογιακή εξέλιξη για τη θεμελίωση της αδικοπρακτικής ευθύνης του ιατρού ως παρέχοντος υπηρεσίες αποτελεί η εφαρμογή του άρθρου 8 του Ν. 2251/1994 περί προστασίας των καταναλωτών. Με το εν λόγω άρθρο προβλέπεται η αντιστροφή του βάρους αποδείξεως. Ούτως, ο ζημιωθείς φέρει το βάρος να αποδείξει την παροχή ιατρικών υπηρεσιών, τη ζημία και τον αιτιώδη σύνδεσμο και ο παρέχων τις υπηρεσίες ιατρός την ανυπαρξία παράνομης και υπαίτιας πράξης του. Σε περίπτωση που η συμπεριφορά του κριθεί αμελής από το αστικό δικαστήριο, ο ιατρός καλείται να καταβάλει στον παθόντα ή στους κληρονόμους του χρηματική αποζημίωση.
Ποινική ευθύνη
Ποινική ευθύνη του ιατρού υπάρχει, όταν αυτός παρέβη τους κοινώς αναγνωρισμένους κανόνες της ιατρικής επιστήμης. Η ιατρική πράξη που διεξήχθη lege artis και απέβη ανεπιτυχής δεν αρκεί για να στοιχειοθετηθεί αμέλεια του ιατρού. Ούτως, σύμφωνα με πάγια νομολογία, δε θεμελιώνεται ποινική ευθύνη του ιατρού, όταν αυτός διέγνωσε σωστά τη νόσο και εφήρμοσε μία από τις εξίσου υποστηριζόμενες στην επιστήμη θεραπευτική αγωγή, η οποία όμως απέτυχε. Αντιθέτως, περιπτώσεις παραμέλησης του ασθενούς, καθυστέρησης στην αντιμετώπιση του περιστατικού, εσφαλμένης διάγνωσης, εσφαλμένης θεραπευτικής αγωγής και τεχνικού σφάλματος κατά τη διεξαγωγή του εγχειρήματος είναι ικανές να δημιουργήσουν ποινική ευθύνη του ιατρού. Σε περίπτωση που η συμπεριφορά του κριθεί αμελής από το ποινικό δικαστήριο, επιβάλλεται ποινή στερητική της ελευθερίας του.
Πρακτική και συμπεράσματα
Στην πράξη η αξιολόγηση ιατρικών πράξεων από το Δικαστήριο είναι σύνθετη και δυσχερής διαδικασία. Τόσο οι δικαστές όσο και οι δικηγόροι δεν είναι εξοικειωμένοι με την εξειδικευμένη ιατρική ορολογία, ενώ συχνά παροράται το γεγονός ότι η ιατρική είναι επιστήμη εμπειρική και ότι η διάγνωση της πάθησης του ασθενούς και η επιλογή της κατάλληλης ιατρικής ενέργειας γίνονται με τη διαδικασία της πιθανολόγησης, ήτοι με αξιολόγηση των συμπτωμάτων του ασθενούς και αποκλεισμό των λιγότερο πιθανών παθήσεων.
Η άσκηση εγκλήσεων και αγωγών σε βάρος ιατρών έχει αυξηθεί με ιλιγγιώδεις ρυθμούς στη χώρα μας, η δε νομολογιακή αντιμετώπισή τους τείνει να γίνεται ολοένα και πιο ευνοϊκή για τους ασθενείς (ή τους κληρονόμους τους). Έτσι, η επιδίκαση από το Δικαστήριο υψηλών αποζημιώσεων συναντάται πλέον συχνά. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα, αφενός μεν την πληρέστερη, αυστηρότερη και δικαιότερη δικαστική αντιμετώπιση έκαστου περιστατικού ιατρικής αμέλειας, αφετέρου δε την καθιέρωση της αναφερόμενης και ως «αμυντικής ιατρικής», εκδήλωση της οποίας αποτελεί και η διενέργεια πολλαπλών, μη απολύτως απαραίτητων εξετάσεων για κάθε ιατρικό περιστατικό, τις οποίες μάλιστα οι ασφαλιστικές εταιρίες αρνούνται συχνά να καλύψουν, προκειμένου ο ιατρός να είναι νομικά κατοχυρωμένος σε ενδεχόμενη αναζήτηση ευθυνών.
